Bibliography Pieter van Woensel

Pieter van Woensel (Haarlem 1747–The Hague 1808), a staunch critic of antisemitism, slavery and serfdom, was a well travelled physician with publications on the plague and whooping cough to his name, the first Medical Inspector-General of the Dutch Navy, a cartoonist and atheist writer. He is particularly known, not to say notorious, for his travelogue on Turkey. Several of his works were translated into Polish, Russian, French, English, Italian and German. This Bibliography of Pieter van Woensel gives a comprehensive overview of:

1 Complete editions
2 By Pieter van Woensel
  2.1 Manuscripts and archives
  2.2 Printed works
3 Secundary literature
3.1 Books & articles
3.2 Master papers

 

1 Complete editions

 

• Pieter van Woensel (Laban Kaptein ed.), Remarks, made on a journey through Turkey, Natolia, the Crimea and Russia, in the years 1784–89. An English translation and commentary by Laban Kaptein in three parts. 3 vols. Asch: privately published, 2015–2019.Click for sample pages of Part I: Translation (PDF), and here for sample pages of Part II: Commentary to Preface and Bundle One and Two (PDF), and here you can consult the integral Cumulative Index, which concludes Part III: Commentary to Bundle Three to Bundle Six.Remember, these books are self-published, so please order only directly through my website. Thank you for your understanding.
  Order

 

 

2 By Pieter van Woensel

2.1 Manuscripts and archives

• • Letter of condolence to cousin Frans van Limborch. (25 February 1758.) University Library Amsterdam, shelf-mark T 188.
  • Entry in Album Amicorum for Cornelis Versluys, page 87. (12 November 1768.) University Library Leiden, inv. no. BPL 3579.
  • Entry in Album Amicorum for Jacobus Dietz, page 99. Koninklijke Bibliotheek, The Hague, inv. no. 132 F 2.
  • Proeve ener verhandelinge over de konst van waarnemen (…)., (‘Discourse on the art of observation’). Manuscript in Noord-Hollands Archief, Haarlem, ‘Archief Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen’, archive no. 444, inv. no. 380. From 1770.
  • Report dated 20 January 1783, on dysentery aboard the war ship Goes. Resolutien van de Heeren Staaten van Holland en Westvriesland, (…) genoomen in den jaare 1783, pp. 730–731, no. 3 (3 July).
  • Letter written in Latin to Pieter Nieuwland. (20 November 1793.) University Library Amsterdam, shelf-mark Bu 101-2.
  • Correspondence 1796–1797 from Russia. The Hague, Nationaal Archief, ‘Archief Buitenlandse Zaken vóór 1813: Collectie Rusland’, 2.01.08, inv. no. 317.
  • Together with C. van Kerchem and A.F. Goudriaan, ‘Voordragt der benoodigdheedens welke aan de quarantaine plaats op Wieringen nog zouden behoren te worden toegevoegt (…)’, etc. Dated 19 May 1806. Nationaal Archief, The Hague, ‘Archief Departement van Marine 1795–1810, Collectie 004 VerHuell’, archive no. 2.21.004.04, inv. no. 200.
  • ‘Over het bestier van het medicinaale en chirurgicaale vak bij de Marine.’ Manuscript, dated July [1806], in Nationaal Archief, The Hague, ‘Archief Departement van Marine 1795–1810, Collectie VerHuell’, archive no. 2.21.004.04, inv. no. 198.
  • Various reports in Nationaal Archief, The Hague, ‘Archief Departement van Marine 1795–1810, Collectie VerHuell’, archive no. 2.01.29.01, inv. no. 198; title on the spine: ‘Missiv. & Resolut. Memorien van onderscheid. Steeden Coll. & Personen. October–December 1806.’
  • entry in guestbook of Manikus’ Inn, Den Helder. (29 May 1807.) University Library Amsterdam, shelf-mark 25 W.

   

  2.2 Printed works

  • Specimen academicum inaugurale sistens quaedam miscellanea medica (dissertation), Leiden: Jan Hendrik van Damme, 1770. (→Google books)
  • De konst van waarnemen, (The art of observation), Amsterdam: Pieter Meijer, 1772. (→Google books)
  • Monitor of vertoogen, betrekkelyk tot de staatkundige en zedelyke huishouding der Nederlandsche Republiek, en tot andere gewichtige onderwerpen. (Weekly, no. 1 (7 April 1780) – no. 20 (18 August 1780.) Amsterdam: Matthijs Schalekamp, 1780. (→Google books)
  • Nouvelles expériences faites avec le mercure dans la petite-vérole, lesquelles en démontrent la vertu spécifique dans cette maladie. Amsterdam: Bartholomeus Vlam, 1780.
  • (Translation of) Henri Bacheracht, Dissertation sur la maladie épizootique du bétail : pièce qui a remporté le prix de la société libre économique de St. Pétersbourg. (‘Traduit de l’Allemand par P.W., M.D.’) Copenhagen: Claude Philibert, 1777.
  • De tegenwoordige staat van Rusland, (The present state of Russia), Amsterdam: Albrecht Borgers, [1781] (→Delpher).
  • Onderzoek van den polietieken staat der Vereenigde Nederlanden. Betrekkelijk tot de noodzaakelykheid om een alliantie aan te gaan met Vrankryk en Spanje enz. Pamphlet by ‘D.M.W.V.P.’ Amsterdam: A. Borchers, 1781. (→Google books)
  • Vertoog over de opvoedinge van een Nederlandsch regent. Pamphlet by ‘P.V.W.M.D.’ Amsterdam: A. Borchers, 1781. (→Google books).
  • ‘Sur la vertu du muscus pyxioides, dans le traitement de la coqueluche.’ (on treatment of whooping cough, and the medicine’s recipe) Histoire de la Société Royale de Médecine. Années 1777 et 1778. Paris: Philippe-Denys Pierres, 1780, section ‘Observations diverses’, pp. 295–296; the medicine’s recipe published in the ‘Supplément’ to the next issue, Histoire de la Société Royale de Médecine. Années 1779. Paris: Monsieur, 1782, p. 268.
  • Reworkings-translations of Guillaume Raynal’s Histoire philosophique et politique des établissemens et du commerce des Européens dans les deux Indes, as Précis de l’Histoire philosophique & politique (Amsterdam: J.F. Rosart, 1782 →Google books), resp. Tafreel van de bezittingen en den Koophandel. (Amsterdam: Matthijs Schalekamp, 1784 →Google books.)
  • Mémoire sur la peste. [Et cetera.] St. Petersburg: de l’Imprimerie de l’Académie Impériale des Sciences, 1788.
  • Mémoire. I. Sur le local de Sevastople. [Et cetera.] St. Petersburg: de l’Imprimerie de l’Académie Impériale des Sciences, 1789.
  • Aanteekeningen, gehouden op eene reize door Turkijen, Natoliën, de Krim en Rusland, in de jaaren 1784–89, (Remarks, made on a journey through Turkey, Natolia, the Crimea, and Russia, in the years 1784-89), 2 vols., [Amsterdam: Willem Holtrop, 1791 and 1795]. (→Utrecht University Library Special Collections online: volume 1)
    (→Utrecht University Library Special Collections online: volume 2)
  • De Lantaarn voor 1792 (→DBNL).
  • De Lantaarn voor 1793 (Koninklijke Bibliotheek, The Hague, inv. no. KW 519 L 23).
  • De Lantaarn voor 1796 (→DBNL).
  • De Lantaarn voor 1798 (→DBNL).
  • De Lantaarn voor 1800 (→DBNL).
  • De Lantaarn voor 1801 (→DBNL).
  • De Bij-Lichter, zijnde eene uitgewerkte verhandeling over de influenza, dat is: publieke verkoudheid. (Om te dienen tot een ophelderend Aanhangzel voor de Lantaarn van 1800; door denzelven auteur.) Amsterdam: In ’t Nieuwe Licht, 1801. (→Google books)
  • Anonymous translation of Thomas Paine’s The decline and fall of the English system of finance as De daaling en val van het systhema der Engelsche finantiën. Amsterdam: Hendrik Gartman, Willem Holtrop [etc.], 1796. (→Google books)
  • Miguel de Cervantes, Pieter van Woensel (vert.) – Den ridder Don Quichot van Mancha, beschreeven door Miguel de Cervantes de Saavedra, 2 volumes, The Hague: Leeuwestijn, 1802, reissued Amsterdam: Van Kesteren, 1819.
    (→Google books: deel 1)
    (→Google books: deel 2)
  • (Russia considered.) Rusland beschouwd met betrekking tot I. Zijne aardrijkskundige en natuurlijke ligging, grond en luchtsgesteldheid. II. De bevolking, verschillende standen zijner bewoners. Geaardheid der natie. III. Zijne hoofdstad St. Petersburg. IV. De regering. V. Het krijgswezen. VI. Zijne finantien, inkomsten, uitgaven, staatsschulden. VII. De nationaale industrie, fabrieken, trafieken, koophandel. VIII. Zijne politieke belangen., Haarlem: François Bohn, 1804 (and reissued, Amsterdam: Van Kesteren, 1821, titled Rusland. Zijnde eene statistieke (…) beschrijving (…). (→Google books).
  • (Seaman’s medical guide.) Raadgeevingen voor de Gezondheid der Zeevaarenden, bijzonder der Zulken, die of in ‘t geheel of grootendeels verstooken zijn van Genees- en Heelkundige Hulpe; ter bewaaringe der Gezondheid, en ter geneezinge der meest gewoone Ziektens en Toevallen. Beneevens een nodig Aanhangzel over de Geele Koortze, ten behoeve der geenen, die de Geneeskunst ter Zee, of in onze Buitenlandsche Bezittingen uitoefenen, 2 volumes, [Amsterdam], [1803] (→Gallica.fr).
  • ‘Redestrijd’, (‘On Disputation’), in: Bruno Daalberg, Nog wat lectuur op het ontbijt en de theetafel van den Heer professor Van Hemert; aangeboden door Bruno Daalberg, M.D. Volume 1. The Hague: Johannes Immerzeel, Jr., 1806, pp. 1–28, continued in volume 2 (1807), pp. 1–17. (→Google books).
  • ‘Ik ben ook in Parijs geweest’, (‘I have been to Paris too’), in: Bruno Daalberg, Nog wat lectuur op het ontbijt en de theetafel van den Heer professor Van Hemert; aangeboden door Bruno Daalberg, M.D. Volume 2. The Hague: Immerzeel & Co., 1807, pp. 92–105. (→Google books).

  

  image: Universiteit Utrecht

   

  3 Secundary literature

  3.1 Books & articles

  • (anonymous compiler), Reisherinneringen. P. van Woensel. Leiden: A.W. Sijthoff , 1874.
  • Houssine Alloul, ‘ ‘Verlichte’ cultuurkritiek of paternalistische retoriek? Representaties van de Turkse Andere in het reisverhaal van Pieter van Woensel’, Achttiende Eeuw 42‒2 (2010), pp. 192–216.
  • (auction catalogue): Koninklijke Bibliotheek, Den Haag, nr.Verzcat 4692 = Catalogus librorum (…) C.H. Velse, Med. Doct. (…) et P. van Woensel, Med. Doctor (…) ad diem 28 Novembris 1808. The Hague: Gerrit Bakhuyzen, 1808.
  • René Bakker, Reizen en de kunst van schrijven: Pieter van Woensel in het Ottomaanse Rijk, de Krim en Rusland 1784-1789 (Proefschrift Universiteit Leiden) Zeist: Christofoor 2008. (→Leiden University Repository)
  • Beeld-spraak van Luiken tot Lucebert. Beeldende kunst van schrijvers uit Nederland. 17 november 1971 t/m 8 januari 1972 Koninklijke Bibliotheek Albert I, Schenkingenzaal, Kunstberg, Brussel. (Catalogue to the Europalia 71 exhibition in Belgium. Text by Gerrit Borgers and Robert de Smet.) Brussels: Europalia 71, 1971.
  • Bernardus Bosch, [semi-libelous ‘autobiography of Doctor Woenselius alias Lamp-light’], ‘De leevensbeschryving van Doctor Woenselius alias Lamplicht’, De Burger Politieke Blixem 33 (10 November 1800), pp. 281–283.
  • Jan ten Brink, ‘Lantaarn-opstekers’, De Nederlandsche Spectator, 5 December 1868, no. 49, pp. 386b–390a.
  • Meike Broecheler (ed.), Pieter van Woensel. Staat der geleerdheid in Turkijen (1791). Leiden: Astraea, 1995.
  • (—),‘ ‘Mijne bedoeling is altoos geweest iedereen goed en niemand kwaad te doen.’ De Don Quichot-vertaling van Pieter van Woensel’, Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 18‒1 (1995), pp. 50–55.
  • Simon Burgers, ‘Een straat voor Pieter van Woensel’, [Plea for naming a street after Pieter van Woensel], De vrijdenker. Tijdschrift van de Vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte 43–9 (November 2012), pp. 30–31.
  • Conrad Busken Huet, ‘Van en over Pieter van Woensel, Med. Doct.’, Volks-almanak voor het schrikkeljaar 1864. Amsterdam [1864], pp. 96–118.
  • (—), ‘Pieter van Woensel’, (essay originally written in 1863), Litterarische fantasien en kritieken, vol. 1 (1881), pp. 107–139.
  • (—), ‘Vijfde lezing. Van Woensel en Loosjes’, in Litterarische fantasien en kritieken, vol. 24 (1887), pp. 163–201.
  • Johan C. van Droffelaar, ‘Het “Oosters despotisme” en de gevolgen daarvan voor het beeld van de Turken. Een beschouwing aan de hand van de reisbeschrijvingen van Baron de Tott en Pieter van Woensel.’ Alexander H. de Groot (ed.), Het Midden-Oosten en Nederland in historisch perspectief. Amsterdam: Coutinho, 1989, pp. 87–100.
  • Mustafa Güleç, ‘Hollanda Cumhuriyeti’nde ve Anadolu’da bir yurtsever: Hekim başı Murat Efendi ya da Pieter van Woensel (1747–1808)’, [A Patriot in the Dutch Republic & in Asia Minor: Amurath Effendi, Hekim Bachi or Pieter van Woensel and the interpretation of his texts], Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 53, 2 (2013), pp. 105-134. (→See article Güleç.)
  • Joast Hiddes Halbertsma, ‘Over P. van Woensel.’ [s.l., s.a.]. Manuscript, 8 pages, in the Library collection of Tresoar, Leeuwarden, inv. no. 145 Hs. La 96.
  • André Hanou, De lantaarn. (Anthology of passages from Pieter van Woensel’s De Lantaarn series.) Amsterdam: Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2002.
  • Gerrit Kalff, ‘1. Vertegenwoordigers van het Patriotisme en de Verlichting. (Van Woensel. Wolff en Deken. Feith. Kinker. Helmers. Wiselius.)’, Gerrit Kalff , Geschiedenis der Nederlandsche letterkunde. Groningen: J.B. Wolters. Vol. 6 (1910), pp. 319–361, viz. 322–325; vol. 7 (1912).
  • Laban Kaptein: see above, section “Complete text editions”.
  • Johannes Kinker, (pen-drawing, being a copy of Pieter van Woensel’s illustration in De Lantaarn voor 1796, facing p. 158.) Rijksmuseum, Amsterdam, inv. no. RP‒T‒00‒3813.
  • Cilia Kortman, (no title, some observations on P. van Woensel, Remarks I, under column ‘Notities’), Spektator 9 (October, no. 2, 1979–1980), pp. 171–173.
  • Wiel Kusters, ‘De bontmuts van Van Woensel’, (brief review of Wesselo), Raam 106 (October 1975), pp. 95–97.
  • Ivo Nieuwenhuis, ‘De ambivalente Amurath. De Lantaarn van Pieter van Woensel als relativerende satire’, Achttiende Eeuw 42‒2 (2010), pp. 217–235.
  • (—), ‘Outsiders on the inside. The eccentric Enlightenment of Pieter van Woensel’, De Achttiende Eeuw 44-2 (2012), pp. 177–191.
  • (—), ‘Tegendraadse volksverlichting. Pieter van Woensel en zijn almanak De Lantaarn (1792-1801)’, Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 37-2 (2014), pp. 256–266.
  • (—), Onder het mom van satire: laster, spot en ironie in Nederland, 1780-1800, Hilversum: uitgeverij Verloren 2014 (Available through Bol.com).
  • (—), ‘Satiric self-fashioning, or the illusion of independent criticism. A “Greenblattian” analysis of eighteenth-century satire’, De Achttiende Eeuw 47 (2015), pp. 49–63.
  • (—), ‘Enlightenment subverted. Parody as social criticism in Pieter van Woensel’s Lantaarn’, Marijke Meijer Drees & Sonja de Leeuw (eds.), The power of satire. Amsterdam: John Benjamins, 2015, pp. 217–232.
  • Bettina Noak(-Hartlieb), ‘Met een vreemde blik: Pieter van Woensel over de Turkse en de westerse samenleving’, Handelingen Colloquium Neerlandicum 16 (2006) (2007), pp. 73–86.
  • Oene Noordenbos, Het atheisme in Nederland in de negentiende eeuw. Een kritisch overzicht. Originally 1931; reprint in Atheisme en vrijdenken in Nederland, combined with Piet Spigt, Raddraaiers der redelijkheid. Portretten van vrijdenkers. Nijmegen: SUN, 1976, s.v. ‘Pieter van Woensel’, pp. 20–21.
  • Wilhelmina van Oostrum, review of Wesselo’s book in: Spektator. Tijdschrift voor Neerlandistiek 4 (1974–1975) pp. 635–637.
  • Josien van het Reve-Israël, ‘Een Hollands arts in Rusland: Pieter van Woensel’, Rusland in Nederlandse ogen. Een bundel opstellen. Bruno Naarden and Jan Willem Bezemer (eds.). Amsterdam: Van Oorschot, 1986, pp. 91–111.
  • Gerrit van Rijn, ‘P. van Woensel en zijn Lantaarn’, De Rotterdamse Librye: letterkunde – boekenkennis 2–3 (1890) p. 16, and conclusion in issue 3, pp. 17–19.
  • (—), For an extensive description by Van Rijn of De Lantaarn caricatures, see Atlas van Stolk, vol. 7 (1906), pp. 282–292.
  • Frédérique Louise W.M. Buisman-De Savornin Lohman, Laurence Sterne en de Nederlandse schrijvers van c. 1780–c. 1840. Wageningen: H. Veenman & zonen, 1939.
  • Jan Schmidt, ‘Vroegmoderne Nederlandse reizigers in het Osmaanse Rijk’, Jan Schmidt (ed.), Nederland in Turkije. Leiden: Leiden University Press: 2012, pp. 51–89.
  • [Seligman Susan], ‘Historie van een Trojaansch Paerd. (Uit Pieter van Woensel’s “Lantaarn voor 1800.”)’, Onze tolk, letterkundig weekblad 4, no. 34 (25 May 1873), pp. 265A–268B, and conclusion in issue 35 (1 June 1873), pp. 273A–276B (contribution dated 12 May 1873, and signed ‘S.’, with the ‘promise that on another occasion I will come back to the Lantaarn by the witty Van Woensel.’).
  • Johannes Laurentius Swarte, ‘Pieter van Woensel (1747–1808): auteur, marine-arts en geheim agent’, Marineblad 4 (1985), pp. 182–192.
  • Cornelis Veth, De politieke prent in Nederland. Viz. pp. 56–64, ‘De Lantaarn en Peter [sic] van Woensel’. (Leiden 1920.) Photomechanical reprint Nieuwkoop: Heureka, 1976.
  • (—), Geschiedenis van de Nederlandsche caricatuur en van de scherts in de Nederlandsche beeldende kunst. Viz. pp. 168ff , ‘Petrus van Woensel en de Lantaarn.’ Leiden: A.W. Sijthoff, 1921.
  • Hermine J. Vieu-Kuik and Jos M.C. Smeyers, ‘Pieter van Woensel. 10.1.1747 – 21.4.1808’, De letterkunde in de achttiende eeuw in Noord en Zuid. Geschiedenis van de letterkunde der Nederlanden. Vol. 6 (Antwerp, 1975), pp. 324–326.
  • Simon Vuyk, ‘Pieter van Woensel op het seminarium der Remonstranten te Amsterdam (1764–1766)’, Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 22 (1999), pp. 166–168.
  • Emmanuel Waegemans, ‘Pieter van Woensel: een Nederlandse criticaster in Russische dienst’, Emmanuel Waegemans and Hans van Koningsbrugge (eds.) Noord- en Zuid-Nederlanders in Rusland, 1703–2003. Groningen: INOS, 2004, pp. 364–392.
  • Jan Jerphaas Wesselo, ‘Pieter van Woensel alias Amurath-Effendi, Hekim-Bachi’, Tirade 13 (1969) 150, pp. 446–471.
  • (—), Pieter van Woensel. Amurath-Effendi, Hekim-Bachi. Zutphen: Thieme, [1974].
  • Adriaan van der Willigen, ‘Levensberigt wegens P. van Woensel’, Vruchten ingezameld door de aloude rederijkkamer De wijngaardranken, onder de zin-spreuk: Liefde boven al. Haarlem: Vincent Loosjes, 1833, pp. 78–92.

  3.2 Master papers

  Genç, Safinur, Hollandalı seyyah Pieter van Woensel’ın gözlemiyle xviii. yüzyılda Osmanlı sosyal hayatı. (yüksek lisans tezi, Sakarya üniversitesi, 2023). [Ottoman social life in the eighteenth century as observed by Dutch traveller Pieter van Woensel. (master’s thesis)]

• For an overview of unpublished ‘afstudeerscripties’ (master papers) on Pieter van Woensel, see René Bakker, Reizen, pag. 161.